قدس آنلاین- سه سال قبل که برای اولین بار مستند «تنها میان طالبان» را دیدم، به راحتی می‌شد حدس زد به زودی این اثر جوایز جشنواره‌های مختلف را درو خواهد کرد و در بین منتقدان نیز به عنوان یک اثر جدی مورد نقد و تحلیل قرار خواهد گرفت.
این مستند روایت بی واسطه‌ای در مورد نگرش طالبان به مسائل مختلف از جمله سیاست، مذهب و قومیت است. محسن اسلام زاده چند بار به کشور افغانستان سفر کرد تا سرانجام موفق شد اجازه حضور بین این گروه را پیدا و ۱۵ روز را در میان طالبان سپری کند. به بهانه پخش این اثر از شبکه مستند تلویزیون با او گفت‌وگویی ترتیب دادیم که در ادامه آن را می‌خوانید:

■

آقای اسلام زاده مهم‌ترین نکته مستند شما متفاوت بودن آن است. یعنی طالبان را از زاویه‌ای نگاه می‌کند که داده‌های ذهنی ما را کاملاً به چالش می‌کشد. به نظر شما آیا حکومت می‌خواهد دید مردم ما نسبت به طالبان منفی باشد یا علت دیگری در کار است؟
ببینید نباید این گونه نگاه کنیم. باید یک دید واقع بینانه داشته باشیم که متأسفانه این کمتر اتفاق می‌افتد. متأسفانه ما مصرف کننده رسانه‌های غربی هستیم. یعنی امپراطوری رسانه‌ای غرب تصمیم می‌گیرد لیبی را به دنیا چگونه معرفی کند. اوست که تصمیم می‌گیرد ایران را به لیبی طور دیگری معرفی می‌کند. حالا نسبت به آن لیبیایی عذری نیست ولی برای ما که می‌خواهیم تمدن سازی کنیم این مسئله فرق می‌کند. دید ما براساس داده‌های غربی است و متأسفانه خیلی جاها حضور مستقیم نداشتیم که بخواهیم قرائت خودمان را به مخاطب مان عرضه کنیم و همین امر سبب شده تا اطلاعات ذهنی ما نسبت به بسیاری از مسائل نسبت دقیقی با واقعیت نداشته باشد.  

■

خیلی از مردم در کشور ما همه این گروه‌ها را تروریستی می‌دانند و اصلاً اطلاعی از جزئیات و تفاوت‌های این‌ها با یکدیگر ندارند. شما که از نزدیک با این گروه معاشرت داشتید، به نظر شما چه ریشه‌های مشترکی بین طالبان و داعش وجود دارد؟  
واقعیت امر این است که طالبان جریانی است در داخل یک جغرافیای مشخص که ادعای حکومت دارد اما داعش گروهی است با اقلیت‌های چریکی در کل دنیا. شاخه‌های مختلف آن در کشورهای مختلف دنیا فعالیت‌های تروریستی انجام می‌دهند. غیر از عراق و شام بقیه کارهایشان مرز مشخصی ندارد. به لحاظ فکری ریشه‌های طالبان حنفی دیوبند است و زاویه زیادی با تفکر وهابیت دارد و حتی با آن مبارزه می‌کند. اصالتاً ریشه‌های فکری شان به دیوبند هند می‌رسد. به لحاظ عملکردی هم چون ادعا می‌کنند ما حکومت افغانستان را می‌خواهیم، تکلیف خودشان را با تروریست‌های بین المللی کاملاً روشن کرده‌اند و معتقدند حکومتی که با هزار زحمت به دست آوردند، به خاطر القاعده از دست رفت. آمریکایی‌ها نیز هیچ وقت طالبان را تروریست خطاب نکردند و تنها دلیلی که سبب شد این حکومت سرنگون شود ۱۱ سپتامبر و پناه دادن به بن لادن بود. طالبان به همین دلیل، بین خودش و تروریست‌های بین المللی خط مرز قایل است. سعی می‌کند با کشورهای بین المللی رابطه برقرار کند.  
البته طالبان در حال جنگ با حکومت افغانستان است و این علنی هم هست اما کمتر پیش می‌آید که اماکن مذهبی را بزنند. در این چند سال اخیر این اتفاق بیشتر شده که طالبان آن را محکوم کرده‌اند. الان در حرم‌ها و اماکن مقدسه بازرسی دارند در حالی که تا چند سال قبل این گونه نبود، یعنی همه می‌دانستند طالبان اماکن مذهبی را بمب گذاری نمی‌کند. اتفاقی که شما اصلاً در داعش نمی‌بینید و آن‌ها برای ترور و قتل و جنایت هیچ حد و مرزی قایل نیستند.  

■

یک نکته مهم در اکران مستند شما، اقبال جشنواره‌های خارجی بود. به نظر می‌رسد باید این گونه مستندها که واقعیت را بی پرده نشان می‌دهند بایکوت شوند ولی شما جوایز زیادی را گرفتید. تحلیل شما چیست؟
«تنها میان طالبان» هم از تیغ سانسور در امان نبود و جشنواره‌های درجه یک این مستند را بایکوت کردند اما به لطف خدا جشنواره‌های دیگر بین المللی از کار بنده استقبال کردند. نکته جالب این است که در جشنواره آتن آمریکا، صدایی که این فیلم داشت مقابل جریان رسانه آمریکایی بود و خودشان این را تجربه‌ای متفاوت قلمداد کردند. عبارتی که در جشنواره آتن عنوان شد دقیقاً این بود: «تنها میان طالبان به دلیل دیدگاه متفاوت کارگردان، آنچه در رسانه‌های غربی به شکلی دیگر روایت می‌شود را به چالش کشیده است. او با نگاهی دیگر، تلاش می‌کند تا واقعیت را به تصویر بکشد و آن را ارائه دهد و ما آگاهی داریم که فیلمساز در حال بازآفرینی حضور ذهن خویش در آن مورد [طالبان] است».
 در نهایت این کار هم مثل همه کارهای دیگر عده‌ای را راضی کرده و عده‌ای را هم نه. تجربه متفاوتی که این کار بی واسطه از طالبان ارائه می‌دهد نکته جذاب برای خارجی‌ها بود. بیشترشان به صراحت می‌گفتند فکر نمی‌کردیم طالبان اینگونه باشد. ریچارد پیتگرو، مدیر جشنواره باستان شناسی آمریکا می‌گفت افغانستان برای من و بیش از ۶۰ کشور دیگر جهان مهم است. می‌خواهیم بدانیم نیروهای ما با پول مالیات ما در کجا می‌جنگند و به نوعی به دنبال رمزگشایی در منطقه هستند. الان اگر دقت کنید می‌بینید چند وقتی هست دوباره افغانستان به تیتر خبرها برگشته و خیلی‌ها آن را رصد می‌کنند.

■

بودن در کنار طالبان بدون شک یک تجربه کم نظیر است. خاطره جالبی از ۱۵ روز همنشینی با آن‌ها دارید؟
وقتی می‌خواستم پیش رهبران اصلی شان بروم به من گفتند دور و بر این آدم‌ها جاسوس زیاد است. تا وقتی از تو چیزی نپرسیدند هیچ حرفی نزن که نفهمند فارس هستی. یکی از بزرگان شان شخصی بود به اسم ملانعیم که خیلی‌ها برای دست بوسی‌اش به آنجا می‌آمدند. او به من با دست اشاره کرد ولی من هیچ واکنشی نشان ندادم و تا آخر هم یک کلمه حرف نزدم. از جلسه که آمدم بیرون، دیدم همه شگفت زده بودند که چطور یک نفر جلوی ملانعیم با آن تکبر نشسته بود و لام تا کام حرفی نمی‌زد. می‌گفتند او «کلان طالبان به ولایت خوست»، یعنی او بزرگ طالبان در ولایت خوست است.
لازم به ذکر است مستند «تنها میان طالبان» در جشنواره‌های زیادی جایزه کسب کرده است که از میان آن‌ها می‌توان به چند مورد اشاره کرد:
بهترین مستند بلند در چهل و چهارمین دوره جشنواره آتن آمریکا ۲۰۱۷/ بهترین مستند جشنواره ماربیای اسپانیا ۲۰۱۷/ دیپلم افتخار جشنواره فیلم‌های پلیسی مسکو ۲۰۱۷/ برنده جایزه بین المللی شهید آوینی در بخش نیمه بلند در جشنواره سینما حقیقت ۱۳۹۴/ برنده فانوس طلایی جشنواره عمار ۱۳۹۴/ عرضه مستند در سایت آمازون انگلیس و آمریکا/ حضور در بخش مسابقه جشنواره میتینگ روسیه (۲۰۱۸)/ حضور در جشنواره تیبورن آمریکا در سال ۲۰۱۷/ حضور در بخش مسابقه جشنواره تین لاین آمریکا ۲۰۱۷/ حضور در بخش مسابقه جشنواره آسیا پاسیفیک ۲۰۱۶/ حضور در بخش مسابقه جشنواره حقوق بشر ایتالیا ۲۰۱۷/ حضور در بخش مسابقه جشنواره اسماعیلیه مصر ۲۰۱۷.

■■■

بهروز افخمی: یاد کتاب «ده روز با داعش» افتادم

بهروز افخمی، کارگردان نام آشنای سینمای ایران در یکی از برنامه‌های هفت که سال گذشته به نقد و بررسی مستند «تنها میان طالبان» اختصاص داده شده بود گفت: من وقتی فیلم را دیدم کاملاً معلوم بود محسن نسبت به آثار قبلی‌اش پیشرفت کرده است. فیلم جذاب بود و تا آخر آن را دنبال می‌کردیم. یک اسم جذاب هم دارد که آدم با دیدنش یاد کتاب «ده روز با داعش» می‌افتد. البته اسم فیلم زودتر از این کتاب انتخاب شده است. فیلم هم درست مانند ده روز با داعش، اولین جذابیتش این است که خبرنگاری جرئت کرده با عقیده مخالف طالبان، در میان آن‌ها حضور پیدا کند و اتفاقاً آهسته آهسته با آن‌ها رفیق می‌شود. البته این یک امر کاملاً طبیعی است چون فیلمساز با عده‌ای آدم در ارتباط است که اخلاقیات متفاوت دارند و آدم بعد از مدتی معاشرت با آن‌ها خو می‌گیرد.  
وی افزود: محمدحسین جعفریان هم که سال‌ها در بین افغانستانی‌ها و جزو دوستان نزدیک احمدشاه مسعود بوده درمورد طالبان نظر مخالف ندارد. هروقت ما با او صحبت می‌کنیم می‌گوید شما طالبان را نمی‌شناسید. این‌ها مسلمان‌های ساده‌ای هستند و اصلاً شباهتی به نیروهای سعودی ندارند. این‌ها دارند برای مملکت شان می‌جنگند و خودشان را نفروخته‌اند.  

■■■

محمد تقی فهیم: این فیلم نگاه جدیدی به طالبان دارد

محمد تقی فهیم، منتقد سینما درباره مستند «تنها میان طالبان» با بیان اینکه فیلم ایده و موضوع جذابی دارد و متفاوت است، گفت: این‌ها امتیازهای خوبی برای یک فیلم مستند است، ضمن اینکه کارگردان در ادامه تلاش کرده است در فرم و ساختار رویه‌ای را در پیش بگیرد تا این تازگی حفظ شود.  
وی تصریح کرد: با وجودی که تاکنون در مورد طالبان فیلم‌های زیادی ساخته شده اما این فیلم آمده تا نگاه دیگری به طالبان داشته باشد. اگر بخواهیم از منظر انسانی به قضیه نگاه کنیم هیچ وقت نمی‌توانیم بین آمریکایی‌ها و طالبان به راحتی مرزبندی کنیم چرا که هر دو آدمکش هستند اما حالا یک فیلمسازی، دوربین برداشته و می‌خواهد از زاویه دیگری به حضور طالبان در منطقه نگاه کند. ما در این فیلم متوجه می‌شویم که فیلمساز هیچ حمایتی از سوی طالبان نشده است و این نشان می‌دهد که فیلمساز سعی کرده استقلال خودش را حفظ کند و حق مطلب را ادا کند که چرا طالبان بعد از دو دهه هنوز مانده است؟
فهیم با بیان اینکه فیلم مسئله محور است اظهار داشت: با وجودی که پرسش‌های زیادی در مورد طالبان وجود دارد اما فیلم تنها به بخشی از آن‌ها پاسخ می‌دهد.